Nga Altax
Nisma “Shqipëria 1 Euro” u prezantua si një politikë e cila do të nxiste investimet private duke dhënë me qira pasuri publike për vetëm 1 euro. Qëllimi kryesor ishte tërheqja e investitorëve të huaj dhe vendas, krijimi i vendeve të punës dhe zhvillimi i sektorëve të caktuar të ekonomisë. Megjithatë, pas më shumë se një dekade, rezultatet e kësaj politike kanë qenë të diskutueshme dhe në shumë raste zhgënjyese. Kritikët argumentojnë se kjo skemë ka lehtësuar keqpërdorimin e pasurive publike, ka krijuar hapësirë për klientelizëm dhe ka dështuar të përmbushë objektivat e saj ekonomike.
Politika të ngjashme janë aplikuar në disa vende, si Gjermania me programin e “qyteteve të braktisura”, apo Italia me skemën e shtëpive për 1 euro. Ndryshe nga këto modele, të cilat synojnë nxitjen e zhvillimit rajonal dhe rigjallërimin e ekonomive lokale, “Shqipëria 1 Euro” u fokusua kryesisht në investime industriale dhe shërbime. Diferenca kryesore është se në vendet e tjera, këto politika janë shoqëruar me masa shtesë mbështetëse si grante, përmirësim të infrastrukturës dhe lehtësira fiskale, gjë që ka munguar në Shqipëri.
Në rastin e Gjermanisë dhe Italisë, këto politika kanë pasur një efekt pozitiv për komunitetet e vogla, duke nxitur zhvillimin e zonave të lëna pas. Në Shqipëri, përkundrazi, një pjesë e konsiderueshme e pasurive të dhëna me këtë skemë kanë mbetur të pashfrytëzuara ose janë përdorur për qëllime spekulative.
Dështimet kryesore të politikës
Mungesa e transparencës dhe favorizimi i klientelizmit
Një nga problemet kryesore të kësaj politike ka qenë mënyra e përzgjedhjes së përfituesve. Shpeshherë, pronat publike janë dhënë pa një konkurrencë të vërtetë, duke favorizuar kompani me lidhje të forta politike. Mungesa e kritereve të qarta ka krijuar një terren për abuzime, ku shumë kontrata nuk janë ndjekur nga investime reale. Kjo ka sjellë një shpërndarje joefektive të pasurive publike dhe një mungesë të qartësisë mbi ndikimin ekonomik të këtyre projekteve.
Sipas të dhënave të Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH), në disa raste, përfituesit nuk kanë realizuar investimet e premtuara, por kanë mbajtur pronat publike si asete për të marrë financime ose për t’i shitur më vonë me fitim. Ky fenomen ka krijuar një treg të spekulimeve, ku prona shtetërore është përdorur si një instrument financiar pa sjellë asnjë përfitim konkret për ekonominë.
Ndikimi i kufizuar ekonomik
Pavarësisht se nisma u prezantua si një stimul për industrinë dhe bizneset e reja, shumica e përfituesve nuk kanë arritur të krijojnë vende të qëndrueshme pune ose të rrisin prodhimin industrial. Sipas një raporti të Ministrisë së Financave, vetëm 30% e kompanive që kanë marrë prona me këtë skemë kanë përmbushur detyrimet e tyre për investime dhe punësim. Kjo do të thotë se pjesa më e madhe e subjekteve nuk kanë realizuar qëllimet për të cilat kishin aplikuar.
Një shembull konkret është një zonë industriale në Fier, e planifikuar për të punësuar mbi 500 persona, por që rezultoi të ishte e papërdorur pasi investitorët nuk përmbushën kushtet e kontratës. Kjo situatë nuk është një rast i izoluar, por një model i përsëritur në disa projekte të ngjashme në të gjithë vendin.
Keqmenaxhimi i tokës publike dhe dëmi financiar për shtetin
Në vend që të krijonte vlerë të shtuar, politika ka rezultuar në një menaxhim të dobët të pasurive publike. Në shumë raste, prona shtetërore është dhënë për 1 euro për biznese që më vonë nuk e kanë përdorur fare atë aset, duke bllokuar zhvillime të tjera më produktive. Ky keqmenaxhim ka shkaktuar një humbje financiare për shtetin, e cila vlerësohet në miliona euro.
Një pjesë e madhe e pasurive të dhëna në këtë skemë kanë mbetur të pashfrytëzuara ose janë përdorur për aktivitete të ndryshme nga ato të përcaktuara në kontratë. Ky fenomen ka sjellë një humbje të konsiderueshme të të ardhurave potenciale për shtetin, pasi këto prona mund të ishin përdorur në mënyrë më produktive përmes politikave të tjera zhvillimore.
Çfarë duhej bërë ndryshe?
Për të garantuar suksesin e kësaj politike, ishte e nevojshme që ajo të mbështetej në parime të forta transparence dhe mbikëqyrjeje efektive. Për të shmangur dështimet dhe problematikat e hasura në zbatimin e saj, disa masa kyçe duhej të ishin ndërmarrë:
Vendosja e kritereve të qarta dhe mbikëqyrje e rreptë. Procesi i dhënies së pronave publike duhej të ishte plotësisht transparent, i bazuar në kritere të qarta dhe të verifikueshme, ndërsa institucionet përgjegjëse duhej të siguronin monitorimin e rregullt të zbatimit të kushteve të investimit.
Parandalimi i abuzimeve dhe spekulimeve. Mekanizma të forta kontrolli dhe një rol më aktiv i institucioneve të auditimit do të ishin të domosdoshme për të shmangur keqpërdorimet dhe për të ndaluar përfitimet e padrejta nga kjo skemë.
Mbështetje e strukturuar për investitorët seriozë. Përtej ofrimit të pronës për 1 euro, duhej të sigurohej një paketë mbështetëse që përfshinte infrastrukturë të përshtatshme dhe lehtësira fiskale për projektet me potencial të vërtetë zhvillimi, duke u siguruar që vetëm investitorët me kapacitet real të përfitonin nga kjo politikë.
Nisma “Shqipëria 1 Euro” kishte potencialin për të nxitur investimet dhe zhvillimin ekonomik, por dështoi për shkak të mungesës së transparencës, mbikëqyrjes dhe menaxhimit të mirë. Në vend që të ndihmonte sipërmarrjet serioze, ajo krijoi një hapësirë për favorizime dhe spekulime, duke dëmtuar në mënyrë afatgjatë administrimin e pasurive publike dhe duke krijuar një precedent të rrezikshëm për politikat e ardhshme të investimeve në Shqipëri.
