Raporti më i fundit i INSTAT “Gratë dhe Burrat në Shqipëri 2025” sjell një panoramë të gjerë mbi situatën gjinore në vend, duke nxjerrë në pah arritje të rëndësishme, por edhe problematika që vijojnë të mbeten sfidë për shoqërinë shqiptare. Publikimi përmbledh tregues në fusha të ndryshme të jetës – nga popullsia dhe arsimi, te shëndetësia, tregu i punës, drejtësia penale dhe përfaqësimi politik – me qëllim monitorimin e politikave ndërsektoriale për barazinë gjinore.
Popullsia dhe shëndetësia
Në fund të vitit 2024, gratë përbënin 50,5 % të popullsisë banuese, ndërsa burrat 49,5 %. Raporti gjinor në lindje (108 djem për 100 vajza) mbetet më i lartë se ai natyral, duke reflektuar prirje të dukshme në strukturën demografike.
Shkaqet kryesore të vdekjeve për të dy gjinitë mbeten sëmundjet e qarkullimit të gjakut. Ndërkohë, shifrat e aborteve mbeten të larta: nga 23.310 lindje të regjistruara në vitin 2024, u shënuan 4.192 aborte, kryesisht në grupmoshën 20–34 vjeç.
Arsimi: Vajzat dominojnë auditorët
Në vitin akademik 2023-2024, vajzat përbënin 65,8 % të studentëve të diplomuar, duke treguar një prirje të qëndrueshme drejt arsimit të lartë. Në arsimin parauniversitar, gratë dominojnë në stafin mësimor, ndërsa në arsimin e lartë përbëjnë shumicën e titujve akademikë. Fushat më të preferuara nga vajzat janë biznesi, shëndeti dhe shkencat sociale, ndërsa djemtë orientohen kryesisht drejt inxhinierisë dhe teknologjisë së informacionit.
Tregu i punës: Hendeku gjinor në paga ngushtohet
Burrat mbeten më aktivë në tregun e punës (82,3 %) krahasuar me gratë (69,3 %). Një dallim i theksuar shfaqet edhe në statusin e punësimit, pasi rreth 28,5 % e grave punojnë pa pagesë në biznesin e familjes. Megjithatë, një lajm pozitiv është ulja e hendekut gjinor në paga në 4,9 %, nga 6,2 % një vit më parë. Papunësia mbetet më e lartë tek gratë (10 %) krahasuar me burrat (8,9 %).
Dhuna dhe kriminaliteti
Raporti evidenton se dhuna në familje vijon të mbetet shqetësim madhor: vetëm gjatë vitit 2024, mbi 1.450 gra raportuan dhunë. Tirana kryeson me 41 % të rasteve. Nga ana tjetër, gratë përbëjnë vetëm 6,3 % të autorëve të veprave penale dhe vetëm 1,7 % të të burgosurve. Interesant është fakti se 24,7 % e grave të burgosura kanë arsim të lartë, shumë më tepër se burrat (6,1 %).
Përfaqësimi i grave në vendimmarrje
Në parlament, niveli i përfaqësimit të grave arriti në 35,7 %. Në zgjedhjet vendore 2023, gratë fituan vetëm 13,1 % të bashkive. Ndërkohë, në diplomaci dhe forcat e armatosura, prania e tyre mbetet në nivele të moderuara, përkatësisht 37,5 % ambasadore dhe 15,4 % në ushtri. Në sipërmarrje, gratë dominojnë më shumë në ndërmarrjet e vogla dhe në sektorin e shërbimeve.
Jeta sociale dhe të drejtat e njeriut
Shpenzimet mesatare mujore për konsum arritën mbi 91 mijë lekë për familje. Gratë tregohen më aktive në blerjet online për veshje e pajisje sportive, ndërsa burrat kryesojnë për pajisje elektronike dhe kompjuterike.
Sa i përket të drejtave të njeriut, Avokati i Popullit regjistroi 1.614 ankesa gjatë vitit 2024, ku shumica u paraqitën nga burrat. Gratë raportuan më shpesh raste për shkelje të të drejtës së fëmijës dhe procesit të rregullt ligjor.
Barazia gjinore: përparime dhe sfida
Raporti i INSTAT tregon se Shqipëria ka bërë hapa përpara në uljen e hendekut gjinor në paga dhe rritjen e përfaqësimit të grave në disa fusha, por sfidat mbeten të theksuara. Dhuna në familje, niveli më i ulët i pjesëmarrjes së grave në tregun e punës dhe diferencat në arsim të mesëm janë problematika që kërkojnë ndërhyrje më të thella.
Ky publikim shërben si një instrument i rëndësishëm për politikëbërësit, shoqërinë civile dhe opinionin publik, duke ofruar një pasqyrë të qartë të realitetit gjinor në vend dhe duke treguar se rruga drejt barazisë së plotë gjinore mbetet ende e gjatë.
